Çanakkale Tarihi Alan’ın hafıza mekânları

UNESCO’nun 2014 yılında Çanakkale ve Gelibolu 1. Dünya Savaşı Alanları’nı Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne alması ve çabucak akabinde alanın tarihi, kültürel ve doğal bedellerini geleceğe aktarmak misyonuyla Çanakkale Savaşları Tarihi Alan Başkanlığının kurulması, maneviyat yüklü bu topraklar için adeta bir milattı.

Kalıntılarla dolu alan

Cephede hayatlarını feda etmiş şehitlerin son istirahatgâhlarının tespiti, imarı ve ihyasını üstlenen Başkanlığın misyonları ortasında muharebe alanlarında yeni tarihî araştırmalar yapmak ve çağdaş müzecilik faaliyetleriyle toplanan bilginin jenerasyonlar ortasında seyahat etmesine aracı olmak da var. Sorumluluk alanı olan 33 bin 500 hektar arazinin neredeyse tamamında 1915’te yaşanan kanlı çarpışmaların izlerini takip etmek mümkün. Yürüdüğünüz kumsallarda İtilaf askerlerinin karaya çıkarma yaptıkları filikaların kalıntılarına dokunabilir, birkaç metre aradaki karşılıklı siperlerden gelen farklı lisanlarda fısıltıları duyabilir ya da otomobilinizin aynasından cepheye intikal eden askerlerin silüetlerini görür üzere olabilirsiniz; alanda attığınız her adımda 107 yıl öncesine ilişkin bir kalıntı gözünüze ilişebilir. Kimi vakit bir mavzer kovanı, top mermisine ilişkin şarapnel kesimleri, üniformadan artakalan bir düğme… Tüm bunlar daima bahsedilen klişenin ötesinde Çanakkale Tarihi Alanı’nı muharebe alanları konsepti içinde çok iyi korunmuş bir açık hava müzesine dönüştürüyor.

Müzelerdeki tarih

Nasıl tanımlanırsa tanımlansın, askeri kültür varlığı ya da tarihi eser, elinize aldığınız savaş nesnesi bir savaş sahnesinin şahidi ve ona dokunmanız tüylerinizi ürpertmeye yetiyor. Geçmişe tanıklık eden bu kalıntılar toprağa maneviyat ve tarihî niteliğini kazandırıyor. Bulunan her modülün Çanakkale ruhu taşıdığı kesin ve bu nedenle müdafaa altına alınarak gençlere ulaştırılması koşul. İşte tam bu noktada Alan Başkanlığı bünyesinde faaliyetlerini sürdüren müzeler devreye giriyor. Tarihi Alan müzeleri, Memleketler arası Müzeler Konseyi’nin (ICOM) yeni müze tarifinde geçen “…Toplum ismine korumakla yükümlü oldukları yapıtları ve kültür örneklerini gelecek kuşaklar için teminat altına alır…” sözüne uygun olarak hareket ediyor. Pekala, geçmişi günümüze taşıyan bu hafıza yerleri nereler? İşte onlardan kimileri…

Çanakkale Destanı Tanıtım Merkezi
Savaş alanında üzere…

2012 yılında hizmete açılan müze binasında girişte solunuzda göreceğiniz beyaz duvar barışın, karşısındaki anıtsal koyu renkli duvarsa savaşın karanlık yüzünü sembolize ediyor. Yeniden sol tarafınızda göreceğiniz üç sütun Türk askerinin inanç, cüret ve vatan sevgisine atıfta bulunuyor. Çanakkale muharebelerinin farklı evrelerinin anlatıldığı 11 oda boyunca 8 lisanda izlenebilen sinevizyon gösterimi, iki kata yayılmış stant alanını gezmeden evvel bilgi sahibi olunması açısından kıymetli. Stanttaki odak noktaları hiper realistik modeller ve dioramalarla destekleniyor. Bigalı Mehmet Çavuş ve Binbaşı Ali Faik Beyefendi üzere Çanakkale kahramanları için düzenlenen müddetli stantlar de bu çatı altında ziyaretçilerle buluşuyor.

Namazgâh Tabyası Müzesi
Muharebelerin öncesi ve sonrası

Onarılarak fonksiyon kazandırılan savunma yapılarının her biri kendi öyküsünü anlatıyor. Bunlardan biri de üretim tarihi 18’inci yüzyılın ikinci yarısına uzanan Namazgâh Tabyası. 2019’da kısmen yenilenen tabyanın en değerli özelliği muharebeleri öncesi ve sonrasıyla Namazgâh özelinde ele alması. Bu uygulama, onarım ve kurgu/ tasarım çalışmaları sona eren Seddülbahir ve Bigalı kalelerinde kurulacak müzelerde de tatbik edilebilecek. Tabyadaki sinevizyon odasında Çanakkale Boğazı’nda bulunan savaş batıklarının anlatıldığı kısa belgeselle birlikte bu savaş gemilerine ilişkin enkazların maketlerini görmeniz mümkün.

Anadolu Hamidiye Tabyası Çanakkale Savaşları Tarih Müzesi
Vurucu enstalasyon, güçlü anlatım

18 Mart 1915 tarihinde topçularımızın kullandığı Krupp toplarını görmek ve o günün atmosferinde kaybolmak isteyenlerin kesinlikle uğraması gereken bir müze. Bilhassa Anadolu Yakası’nda kalan ve Eceabat’a geçme fırsatı bulamayan ziyaretçiler için tasarlanmış stant alanları savaşın şahidi bonetlerin (Top yerleştirilip üstü toprakla kapatılan oda) içinde. Her bonette ziyaretçileri bekleyen vurucu bir enstalasyon ve hislerinize hitap edecek güçlü bir anlatım var. Yıl içinde farklı etkinliklere sahne olan müze etrafında yaratılan Minia Gelibolu maketlerinin olduğu rekreasyon alanında da ailecek verimli vakit geçirmek mümkün.

Bigalı Atatürk Konutu ve Müzesi
Atatürk’ün savaşı çalıştığı yer

Türkiye’ye yayılmış onlarca Atatürk Evi’nin en değerlilerinden biri Çanakkale muharebelerini kazandıran planlamaların da yapıldığı Bigalı Atatürk Meskeni. 2018’deki onarımın akabinde 27’nci ve 57’nci Piyade Alayı’nın muharebeler esnasındaki yeri ve ehemmiyetinin uzmanlar tarafından anlatıldığı teşhir kurgusuna sahip. Atatürk’ün Çanakkale Cephesi’ndeki faaliyetlerinin kronolojik olarak aktarıldığı bilgi panolarına Ceddimize ilişkin gündelik eşyalar ve kıymetli kumandanlardan İzzettin Bey’le (Çalışlar) çalıştıkları masa başındaki canlandırma eşlik ediyor. Müzedeki ziyaretçi defterine minik ziyaretçilerin yazdıklarını okurken boğazınız düğümlenecek.

Bigalı Kalesi
Savunmanın kalbi

Çanakkale Boğazı’nın güvenliğini sağlayan kilit noktalardan olan ve onarım çalışmalarıyla eski ihtişamına kavuşan Bigalı Kalesi bu yıl ziyarete açılacak. II. Mahmut periyodunda, 1815-1818 yılları ortasında inşa edilen ve 1. Dünya Savaşı’nda Çanakkale’de düşmana karşı kazanılan destansı zaferin şahitlerinden Bigalı Kalesi’nin onarımı tamamlandı. Çanakkale muharebelerinde, tamir, bakım ve ikmal çalışmalarında değerli bir yere sahip olan kalede muharebeler boyunca 90 bine yakın tüfeğin tamiri yapılmış. Düzenlemeleri tamamlanan kale önümüzdeki günlerde ziyaret edilebilecek.?

Alçıtepe 1915 Hilal-i Ahmer Hastane Canlandırması
Cephe gerisinde yaşananlar

İçinde bulunduğumuz çağda obje odaklı teşhir anlayışı yerini izleyici merkezli sergilemelere bırakıyor. Dijital öğelerle ya da canlandırmalarla anlatılan mevzuyla ziyaretçi bir biçimde etkileşim içine sokuluyor. Cephe gerisinin sahnelendiği bir canlandırma görmek istiyorsanız Alçıtepe köyüne uğramanız gerekiyor. Sargı yerinde ilerlerken duyacağınız sesler sizi savaş günlerine götürecek, kendinizi bir düşman uçağının saldırısının akabinde yaşanan telaşlı koşturmacanın içinde bulacaksınız.

Kilitbahir Kale Müzesi
Osmanlı kale hayatı

Tarihi Alan’da savaş temalı stantların yanı sıra Osmanlı kale ömrünün anlatıldığı alternatif bir müzeyi de ziyaret edebilirsiniz. Fatih Sultan Mehmet periyodu yapıtlarından olan Kilitbahir Kalesi’nin ana kulesi Osmanlı’da savunma, ibadet, ticaret ve yemek kültürüne ışık tutacak biçimde tasarlandı. Ahşap merdivenlerle çıkılan kulenin son katındaysa kalede gerçekleştirilen arkeolojik çalışmalarda ortaya çıkarılan buluntular sergileniyor. Yasal Sultan Süleyman periyodunun eklentisi Sarı Kule’deyse kalenin görevlilerinden kale yerleşimine ilişkin ünitelere, çağın silahlarından günlük hayattan kesitlerin anlatıldığı illüstrasyonlar ve dijital uygulamalar var. Müzeyi, çocuklar için özel olarak senaryolaştırılan sesli rehber eşliğinde gezebilirsiniz.

Gelibolu Tarihi Sualtı Parkı Standı
Denizin altındaki tarih

Gelibolu Yarımadası’nın Ege Denizi’ne bakan kıyı şeridinde oluşturulan 50 kilometrelik dalış destinasyonu 120 metrelik Majestic zırhlısının da dahil olduğu 17 tarihi batığı sualtı meraklılarının ilgisine sunuyor. Tarihi Alan Başkanlığının 2017 yılında başlattığı çalışmalar bu yıl butik bir stantla taçlandırıldı. 1856 yılında Fransa tarafından Kırım Savaşı sonrasında Gelibolu Yarımadası’nın en güneyindeki çıkıntı üzerine inşa ettirilen deniz feneri bu küçük müzeye mesken sahipliği yapıyor. Seddülbahir köyündeki Mehmetçik Feneri’nde açılan ‘Geçmişi Taramak’ isimli stantta Çanakkale deniz muharebeleri, müttefik donanmasına ilişkin gemiler, sualtının doğal hoşlukları ve Harbiye Askeri Müzesi Komutanlığı envanterinden eserler sergileniyor.

Çanakkale Savaşları Taşınabilir Müzesi
Çanakkale ruhu Türkiye’yi geziyor

Stantların taşınabilir hale getirilmesi son yıllarda müzelerin eğilimleri ortasında. Tarihi Alan Başkanlığı tarafından hazırlanan taşınabilir müze projesi, Çanakkale’yi ziyaret fırsatı bulamayan kesitlere Çanakkale ruhunu götürmeyi amaçlıyor. Devam eden proje çerçevesinde 81 vilayetimizi iki kere dolaşacak standın içeriğinde Çanakkale Cephesi’nin tüm taraflarıyla anlatıldığı 7 adet vitrin var. Görüntüler ve dış sesle husus anlatımının aktif hale getirildiği standın yenilenmiş halinin 2023’te yine yollarda olması planlanıyor.

Manisiz Müze
Sanal gerçeklik, Braille ve sesli anlatım var

Alan Başkanlığı özel ihtiyacı olan ziyaretçilerin de mümkün hayli tarihi yapılar içine konuşlandırılan stant alanlarında dolaşabilmelerine hassasiyetle yaklaşıyor. Tarihi yapılardaki fizikî şartların müsaade vermediği alanlarda sanal gerçeklik gözlükleriyle çeşitler düzenleniyor. İşitme engelli ziyaretçiler içinse Çanakkale Destanı Tanıtım Merkezi sinevizyon odalarında işaret lisanı eşliğinde gösterimler yapılıyor. Yakında görme engelliler için sesli anlatım ve Braille alfabesi müzelerde yaygınlaştırılacak.